Hatko İsmail Canbulat

Hatko İsmail Canbulat (1880-1926)

Büyük Çerkes sürgününde Anadolu’ya göçetmiş bir Adıge ailesinden jandarma binbaşısı Hatko Cemal Canbulat Bey’in oğludur. 1880 yılında İstanbul’da doğdu. Harp Okulu’nu bitirdikten sonra, Manastır ve Selanik’te görev yaptı. Sonradan imparatorluğun yazgısına hakim olan gizli Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’ni kuranlardan biriydi.

Meşrutiyetin ilanını sağlamak için Makedonya’da yapılan çalışmalarda büyük rol oynadı.Meşrutiyetin ilanı üzerine İstanbul’la gelerek Harp Okulu’nda tarih öğretmenliği yaptı..”Risale-i Askeriye” adlı dergiyi çıkardı. 1909 yılında askerlikten ayrıldı ve Büyükada Kaymakamlığı’na atandı. 1912 yılında İzmit milletvekili olarak mebuslar meclisine girdi.

Balkan Savaşı’na gönüllü yedek subay olarak katıldı. Savaştan sonra Milli Emniyet ve birkaç ay sonrada Emniyet Genel Müdürlüğü’ne atandı. İstanbul valisi ve İstanbul şehremini oldu. Stokhol Elçiliği’ne atandı. 30 Temmuz 1918 İçişleri Bakanlığı’na getirildi. 30 Eylül’de bu görevden ayrıldı.

Mütareke devrinin başında İttihat ve Terakki Fırkası’nın kendini feshi kararı almasından sonra “Teceddüt Fırkası” kurcuları arasında bulundu. Mustafa Kemal Paşa’nın ve Aşharuva Rauf Bey’in yakın arkadaşıydı. Damat Ferit Paşa hükümeti tarafından tutuklandı ve İngilizler tarafından Malta’ya sürüldü. Sürgünden döndükten sonra 1923 yılında İstanbul milletvekili olarak TBMM’nin ikinci devresine katıldı. Rauf Bey’le birlikte Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurcusu ve yöneticileri arasında yer aldı. İzmir’de Atatürk’e düzenlenen suikastla ilgisi olduğu iddiasıyla İzmir’de İstiklal Mahkemesi kararıyla 1926’da asılarak idam edildi.

* Bu yazı Sefer E. Berzeg’in Çerkes Göçmenleri II adlı kitabından derlenmiştir